الفوائد الصمدیهالفوائد الصمدیه از آثار گران‌بهای یکی از چهره‌های برجسته و نوابغ جهان اسلام و از فضلا و دانشمندان قرن یازدهم هجری عالم ربانی بهاءالدین عاملی است که به زبان عربی تالیف یافته است. ۱ - معرفی اجمالی الفوائد الصمدیهنخستین گام ورود به معارف شکوهمند اسلامی، آشنایی کامل به زبان قرآن است. این آشنایی برای طالبان آن، با فراگیری دو علم صرف و نحو آغاز می‌شود. یکی از مهم‌ترین و دقیق‌ترین آثار شیخ بهایی در نحو، «الفوائد الصمدیه» معروف به صمدیه است که مرحوم شیخ به برادر کوچکش، عبدالصمد دیکته کرده و سپس در اختیار اهل فضل قرار داده است و جزو کتب درسی در مرحله متوسط علم نحو در حوزه‌های علمیه است. شیخ بهایی با نگارش کتاب صمدیه، نزدیک به پنج قرن است نام خود را در قالب اصلی‌ترین کتاب‌های دینی، در راستای آشنایی با علوم اسلامی، یعنی جامع المقدمات حفظ کرده است. این در حالی است که تاریخ او را به عنوان عالمی نحوی نمی‌شناسد و به اثر او، تنها به دید بررسی آثار بزرگان علم نحو می‌نگرد. این اثر با حجم بسیار کم، حاوی یک دوره کامل نحو است که در کمال ایجاز و اختصار و در کمال فصاحت و بلاغت می‌باشد و به یقین می‌توان گفت که در عبارات آن اعجازی به کار رفته است و به گفته خودش در آن در و گوهرهای گران‌بهایی به کار رفته که جز اهل فن و ادب کسی به حقیقت آنها پی نخواهد برد. ۲ - شروح الفوائد الصمدیهشروحی بر این کتاب نوشته شده است از جمله: • شرح سیدعلی‌خان بن احمد مدنی به نام «الحدائق الندیه فی شرح فوائد الصمدیه (شیخ بهائی)»؛ • «الدره الثمینه فی شرح الصمدیه» نوشته محمدجواد ذهنی تهرانی؛ • «القواعد العربیه فی شرح الفوائد الصمدیه» نوشته علی حسینی؛ • «شرح الصمدیه» نوشته صادق مهدی حسینی و • «شرح نموداری صمدیه» مرتضی نظری. ۳ - معرفی اجمالی نویسندهمحمد بن عزالدین شیخ حسین جبعی عاملی حارثی همدانی، فقیه، محدث، مفسر ریاضی، حکیم، ادیب، شاعر به زبان فارسی و عربی و جامع علوم عقلیه و نقلیه و در مجموع از دانشمندان بزرگ ایرانی شیعه، که در سال ۹۵۳ هجری قمری در «بعلبک» جبل عامل، به دنیا آمد. در همان کودکی همراه پدرش به ایران آمد و نزد او عربی، تفسیر و حدیث را یاد گرفت و سپس نزد علمای دیگر در قزوین و دیگر شهرهای ایران، تحصیلاتش را ادامه داد. بعد از طی تمامی مراحل علمی و رسیدن به کمالات، به دستور شاه عباس ریاست علمی مذهبی اصفهان به او واگذار و پس از فوت پدرش "شیخ علی منشار"، لقب "شیخ الاسلامی" از طرف شاه عباس صفوی به او تفویض شد. سال ۹۸۴ هـ ق، همراه پدرش به حج رفت و در سال ۱۰۰۸ هـ ق، همراه شاه عباس کبیر پیاده به مشهد مقدس سفر کرد. وی سفرهای دیگری به هرات، آذربایجان، دمشق، فلسطین و مصر و عراق نمود. در هر شهری مورد احترام فوق‌العاده بود و ملاقات‌هایی با بعضی از اهل کمال و علما و فضلا داشت و گاهی نیز مباحثات علمی و مذهبی با پیشوایان مذاهب دیگر داشت و بالاخره به ایران برگشت و در اصفهان در گذشت. از اساتید او می‌توان ملاعبدالله یزدی، صاحب حاشیه تهذیب المنطق را نام برد و از شاگردان او، ملامحسن فیض کاشانی، ملاصدرا شیرازی و مجلسی اول و ملامحمدصالح مازندرانی می‌باشند. آثار و تالیفات بسیاری داشته و کشکول شیخ بهائی و طومار شیخ بهائی از جمله آن‌هاست. وفات او، در شوال ۱۰۳۲ هـ ق و مزارش در شهر مقدس مشهد می‌باشد. ۴ - ساختاربندی کتابمطالب این کتاب در چهار بخش کلی اسماء، افعال، مباحث جمله و مفردات تقسیم‌بندی می‌شود که از جمله مطالب آنها: تعریف کلمه و کلام تعریف فعل و مختصات آن تعریف حرف و مختصات آن تقسیمات اسم... اسماء معرب و مبنی مرفوعات مونث آوردن فعل اقسام خبر نواسخ مبتدا و خبر موارد حذف فعل در مفعول مطلق مجرورات بازگشت ضمیر اسمائی که مانند فعل عمل می‌کنند... در افعال نواصب جوازم عمل نکردن افعال قلوب باب تنازع عاملین... مباحث جمله و توابع آن جملاتی که محل اعراب دارند جملاتی که محل اعراب ندارند جمله خبریه جمله حالیه جمله مفعول بها جمله مضاف‌الیه جمله جواب شرط جمله تابع از مفرد... مفردات همزه ان ام بل حتی قد قط... ۵ - منبعدانشنامه طهور، برگرفته از مقاله «الصمدیه»، تاریخ بازیابی ۹۶/۰۸/۲۱. بهاءالدین محمد بن الحسین العاملی، الصمدیه. |